Kayseri - Pınarbaşı Orman İşletme Şefliğinde, Türkiye'nin En Güneyinde Yeni Bulunan Sarıçam Yayılışları (1.7.2018)

Kayseri Orman Bölge Müdürlüğü (OBM) 

Kayseri Orman İşletme Müdürlüğü (OİM)

Pınarbaşı Orman İşletme Şefliği (OİŞ) 

Sınırları İçinde

Sarıçamın Yeni Doğal Yayılışlarının Belirlenmesi

Amacıyla Yapılan

Teknik İnceleme Gezisine İlişkin Rapor (28-29 Haziran 2018)

TEKNİK İNCELEME GEZİSİ RAPORU

GÖREVLENDİRME: Orman Genel Müdürlüğünün; 22.06.2018 tarih ve 1342866 sayılı, Dr. Said DAĞDAŞ’ın 28 Haziran 2018 tarihinde yol hariç bir gün süreyle Kayseri Orman Bölge Müdürlüğüne görevlendirilmesine ilişkin Olur.

KONU: Kayseri OİM - Pınarbaşı OİŞ sınırları içerisinde yer alan, Sarıçamın İspanya'dan sonra dünyadaki en güney enlemdeki yayılışlarının bulunduğu ormanların gelişim durumlarını ve yürütülen bakım faaliyetlerini yerinde incelemek ve değerlendirmek.

İŞLEM: Makamın 22.06.2018 tarihli “Olur”u doğrultusunda Kayseri-Pınarbaşı’na gidilmiştir.

- 27 Haziran 2018 tarihinde, Kayseri OBM Silvikültür-Ağaçlandırma Şube Müdürü ve mühendisleri Halil İbrahim ÜSTÜNER, Yakub KILIÇ ve Ayşegül ŞARKIŞLA ile Pınarbaşı OİŞ Levent TİMUR ile birlikte program yapılmıştır. Orman amenajman planında yeni tesbit olarak tarafımıza bildirilen Sarıçamın Doğal Yayılışının bulunduğu sahaların görülmesine karar verilmiştir. Sarıçamın orijinal yayılışının bulunduğu bölmelerin yer aldığı sahalardan Kızılören-Çamboynu ve Değirmentaş-Koyucak Deresi (Koyucak Boğazı) yayılışları birlikte görülmüş ve resimlenmiştir.

- Gün boyunca, küçük ölçekli ve yeni tesbit niteliğindeki diğer yayılış sahaları da görülmüştür. İncelenen her sahada boy ölçümleri ve yaş tesbitleri yapılarak kaydedilmiştir.

- 2016 yılı yaz döneminde, Kayseri-Pınarbaşı Orman Amenajman Planı envanteri tamamlanan ve yenilenen plan 2017 yılında uygulamaya konulmuştur. Planlama heyetinin başmühendisliğini Mustafa ELMAS yürütmüştür. Planda sarıçamın Melikgazi yayılışından farklı bir yayılışının işlendiği bilgisi de, kendisiyle yapılan bir sohbette dile getirilmiştir. Bu sahanın plana işlenmesi, 2012-2018 döneminde Pınarbaşı Orman İşletme Şefi olan Levent TİMUR ile birlikte yapılmıştır.

- Pınarbaşı OİŞ sınırları içindeki Kızılören köyü/mahallesi mülki hudutları içindeki Kireçli Yaylası civarında, yenilenen plana da işlenen ve Çscd1 ve Çscd2 şeklinde rumuzlanan saf meşcereler halinde ve toplam 73 ha’lık doğal Sarıçam yayılışı ortaya çıkarılmıştır. Adını sarıçamdan alan, Çamboynu Mevkiindeki toplu yayılış sahasındaki bölmeler yerinde incelenmiştir.

- Bu yayılış sahası Hasırcı köyünün tam doğusunda, Kızılören köyünün ise güneydoğusunda olup Toroslar üzerindedir. Koordinatı 38⁰31^’16^’’ Kuzey enlemi ile 36⁰18^’43^’’ Doğu boylamı arasındadır.

- Sarıçamın topluca yayılış yaptığı sahanın ortalama rakım aralığı 1800 m ile 2075 m arasındadır.

- Sarıçamın yeni yayılış sahası, 2017 yılında yürürlüğe giren yeni planın Çamboynu Mevkiinde, 953-954-955 ve 956 numaralı bölmeleri içinde ve farklı meşcere tiplerinde tanımlanmıştır.

- A.Ü. Fen Fak. Türkiye Herbaryumuna ve İ.Ü. Orman Fakültesi Herbaryumuna gönderilmek üzere herbaryum örnekleri alınmış ve resimleme yapılmıştır. Yaş tesbitleri de yapılmıştır.

- Bu yayılış sahası aynı zamanda, İspanya’nın güneyinde, Endülüs Eyaletinde yer alan ve Sarıçamın dünyada en güney enleme indiği (37. Kuzey enlemi) (Canellas ve ark., 2000: 233-234’e atfen Dağdaş ve ark., 2005: 5) Sierra Nevada Dağlarındaki yayılışından sonra dünyadaki en güney enlemde yer alan saf, bakir ve toplu Sarıçam yayılışı olarak kayda geçmiş olacaktır. Kayseri Ekibi döndükten sonra;

- 28 Haziran 2018 tarihinde de, sabahtan Pınarbaşı-Büyükgümüşgün ağaçlandırma sahasında 2015 yılı dikimi sahada "Ot Alma - Çapalama" bakımı uygulamaları da yerinde görülmüş, resimlenmiş ve denetlenmiştir. Sarız’a gidilerek Binboğa Dağları arasında bulunan, Sarız-Tavla köyü-1204 numaralı bölmedeki Meşe Sıklık Bakımı uygulaması yerinde görülmüş ve denetlenmiştir (Resim 10-13).

- Pınarbaşı’na 62 km mesafede ve ilçenin güneydoğusunda, Sarız-Kırkısrak köyü-Virikler Mahallesinde ise, son derece orijinal ve yaşlı Sarıçam+Karaçam Karışık Meşceresinin doğal yayılışı da tarafımızdan tesbit edilmiştir. Bu mahalledeki Sarıçam+Karaçam yayılışı, Türkiye’de ve dünyada sarıçamın karaçamla birlikte en güney enleme indiği yeni bir yayılış olarak kayda geçmiştir. Köylülerden kapsamlı bilgi derlenmiş, resimlenmiş, herbaryum örnekleri alınarak değerlendirilmiştir.

* Pınarbaşı ve Sarız’da tesbiti yapılan Sarıçam ve Karaçamın yeni doğal yayılış sahalarının, Mustafa ELMAS ve Levent TİMUR’la birlikte bilimsel makale yoluyla literatüre ve uygulamaya kazandırılmasına karar verilmiştir.

Not: Sarıçamın dünyadaki en güney yayılışı, doğal yayılışının 300-350 ha civarında olduğu belirtilen Kayseri-Pınarbaşı-Melikgazi sarıçam yayılışı değildir.

Sarıçamın dünyadaki en güney enlemdeki yayılışı, İspanya’nın güneyindeki Endülüs eyaletinde yer alan Sierra de Baza ile Sierra Nevada arasındaki 37. enlemde yer alan Betikas Dağı’dır (Dağdaş ve ark., 2005:5).

Altta ise, beşinci yıl sonuçları yayımlanan bir orijin denemesinde İspanya’nın en güneyindeki orijinin de kullanıldığı ve deneme sahası tesis edilen İspanya-Granada’daki yayılış ve deneme sahasının konumu verilmiştir. İlgili orijin “GR-Baza” adlı yörede, 2050 m rakımdadır. Ortalama yağış 630 mm, koordinatı 37⁰22^’ Kuzey enlemi ile 02⁰21^’ Batı boylamı arasındadır (Alia ve ark., 2001: 28, 29).

1.      GÖZLEM ve İNCELEME BULGULARI

27 Haziran 2018

(1)- Pınarbaşı-Kızılören köyü / mahallesi Çamboynu Mevkiindeki sarıçam doğal yayılış sahasını görmek amacıyla topluca araziye çıkılmıştır.

Sahaya gidilirken, yer yer ardıçlarla karışık ya da tarla içlerinde göze çarpan sarıçam yayılışları da gözlenmiştir. Kireçli Yaylası girişinde ise saf sarıçam doğal yayılış öbekleri de mevcuttur.

Çamboynu Mevkiine gelindiğinde, vadi tabanından zirveye kadar, büyük ölçüde “K” bakıda (1800 m ile 2075 m arasında) toplam 73 ha saf sarıçam yayılışının bulunduğu görülmüştür. Blok halindeki saf sarıçam yayılışı, ana yol güzergâhına uzaktır ve Toros Dağları Silsilesi üzerinde yer alır.

Saha hakkında gerekli değerlendirme, resimleme ve yaş tesbitleri yapılarak daha da güney enlemde ve Toros zirvelerinin arasındaki Koyucak Deresi yamaçlarının görülmesine karar verilmiştir.

Pınarbaşı - Değirmentaş köyü yakınlarındaki Koyucak Deresi boyunca, 1095 numaralı bölmede yer yer parçalı, boylu ardıçlarla da karışık Sarıçamın Sedirle karışık 0,5 ha yayılışının bulunduğu görülmüştür. Bu yayılış da orijinaldir. Dünyada tektir. Çünkü aynı bölmede yer alan buradaki yayılışında, Toroslar üzerinde Toros Sediri ile yan yana yayılış göstermektedir. Buna benzer bir Toros Sediri+Sarıçam karışık yayılışı da, Tokat-Erbaa-Kale köyü üzerindeki Çatalan Mevkiinde bulunur.

Bu sahayı gördükten sonra, Pınarbaşı-K.Maraş arasında önceden tesbitleri de yapılan parçalı sarıçam yayılışları da görülüp resimlenerek görev tamamlanmıştır.

Pınarbaşı-Melikgazi sarıçam yayılışı (Resim 1) ile yeni tesbit edilen orijinal nitelikteki

Pınarbaşı-Kızılören sarıçam yayılışları arasındaki bazı temel farklar şöyle özetlenebilir:

1-      Melikgazi yayılışı, Zamantı Irmağının kuzeyinde kalır ve Toroslardan bağımsızdır.  

Kızılören yayılışı ise, Zamantı Irmağının güneyindedir. Torosların üzerindedir.

2-      Melikgazi yayılışında hakim bakı güneydir. Ortalama rakım 1500-1780 metredir.

Kızılören yayılışında ise hakim bakı, kuzey ve kuzeybatıdır. 1800-2075 m arasındadır.

3-      Melikgazi yayılışında uzun yaz kuraklığı yaşanan dönemlerde ökse otu istilası ve yer yer toplu kurumalar yaşanmaktadır. 2016-2017 döneminde de bu tür kurumalar görülmüştür. Buradaki meşcerelerde gelişim duraklamış ve kurumalar artmış olup halen ökse otu istilası da yaygındır.

Kızılören-Çamboynu yayılışında ise ökse otu istilası görülmemiştir. Meşcereler çok sağlıklıdır. Ortalama yaş 80 civarındadır.

4-      Melikgazi yayılışı Toroslardan kopuktur. Daha içeride, yarı kurak ekosisteme daha fazla sokulan bir yayılıştır. Zamantı Irmağı, Melikgazi yayılışını Toroslardan ayıran doğal sınırdır.

Kızılören yayılışı ise, Doğu Toroslar üzerindedir ve Toros Ardı (Akdeniz Dağ Ardı) Bölümde yer alır.

5-      Melikgazi yayılışı, Sarıçamın İç Anadolu’ya sokulan ve Toroslardan bağımsız en toplu doğal yayılış sahasıdır.

Kızılören yayılışı ise, Sarıçamın Toros Dağları silsilesinde de yayılışı olduğunun en önemli kanıtıdır.

6-      Melikgazi yayılışı, Malatya-Kayseri karayolunun 8 km kuzeyindedir.

Kızılören yayılışı ise 25 km güneyindedir.

28 Haziran 2018

(1)- Pınarbaşı’na 62 km güneydoğuda (Melikgazi’ye ise 80 km’den fazla) yer alan Sarız-Kırkısrak köyü hudutları içinde karaçamın yayılışından bahsedilmiştir. Meşe İşletme Sınıfındaki bakım çalışmaları ile kültür bakımı çalışmalarını gördükten sonra, Binboğa Dağları arasında, Afşin sınırında yer alan bu sahanın da görülmesine karar verilmiştir.

28 Haziran 2018 tarihinde ilk kez varlığı ortaya çıkartılan Karaçam ile karışık Sarıçam meşceresi, dünyada Karaçam ve Sarıçamın en güney enlemde bulunan karışık meşceresidir. Bu niteliği ile son derece ilginçtir ve her iki türün yayılışı hakkında yeni bir tesbit niteliğindedir. Bu saha, mahallenin içindedir. Bu nedenle yer yer tapulu, yer yer orman vasfına sahip araziler üzerinde yayılışı görülmektedir. Her iki türün karışık meşcere şeklinde Viriklik Mahallesi’ni tamamen kaplayan yayılışı, diğer iki Sarıçam yayılış sahasına göre, hem yaşlıdır, hem de bireylerin sağlığı ve boniteti çok daha iyi vasıflıdır (Resim 2-7).

Pınarbaşı-Melikgazi ile 

Sarız-Kırkısrak yayılışı arasındaki bazı temel farklar da şöyle özetlenebilir:

a)      Melikgazi yayılışı Toroslardan kopuktur. 38⁰ 43’ kuzey enlemindedir.

Sarız-Kırkısrak yayılışı ise, Doğu Torosların Binboğa Dağları içindedir. Yüksek Akdeniz Ekosisteminde yer alır. 38⁰ 27’ kuzey enlemindedir.

b)      Melikgazi yayılışı saf Sarıçam meşceresidir.

Sarız’ın 22 km güneydoğusunda yer alan Kırkısrak - Virikler yayılışı ise, Karaçam+Sarıçam karışık meşceresidir.

Kırkısrak'da belirlenen Karaçam+Sarıçam karışık meşceresi, dünyada tesbit edilen en güney enlemdeki Karaçam+Sarıçam yayılışıdır ve bu yönü ile son derece önemli bir yayılış sahasıdır. "Biyolojik Altın" niteliğinde bir servettir. Türkiye merkezli bir dünya mirasıdır.

Dünyada en güney enlemde bulunan 5 ha'lık Kırkısrak Çk+Çs yayılışının tamamı, "Çekirdek Zon" olarak kabul edilmeli ve korunmalıdır. Dünyada, "bakir" olarak kalan tek Karaçam+Sarıçam ormanı olarak tescillenmelidir. Tüm ormancılık faaliyetleri, araştırma projesi kapsamında ele alınmalıdır. Bu sahanın toplam miktarı, özel mülk arazileri ile birlikte yaklaşık olarak 30 ha’ın üzerindedir.

c)      Melikgazi yayılışı ortalama 80-100 yaşındadır.

Sarız-Kırkısrak yayılışı ise, 120-130 yaşındadır.

d)      Melikgazi yayılışında ortalama boy 5-7 m arasındadır.

Sarız-Kırkısrak yayılışında ise Karaçamlar 16-18 m, Sarıçamlar 10-18 m boy arasındadır.

e)      Melikgazi yayılışında Melikgazi köyü yerleşiktir (Resim 8-9). Ancak ormana müdahale yoktur.

Sarız-Kırkısrak yayılışında ise mezarlık dahil tüm mahalle doğal Karaçam+Sarıçam ormanı içine kuruludur (Resim 2-7). Bazı orman öbekleri, tapulu ziraat arazisi içinde bırakılmıştır.

Resim 1: Pınarbaşı-Kızılören köyü Çamboynu Mevkiindeki 73 ha’lık saf sarıçam ormanı (27.06.2018).

Resim 2-3: Kayseri-Sarız-Kırkısrak köyü-Virikler Mahallesinde doğal sarıçam ve karaçam karışık yayılışları (Karşıda Binboğa Dağları, Salıngaç Dorusu) (28.06.2018).

Resim 4-7: Planda yer almayan, ancak Kayseri-Sarız-Kırkısrak köyü-Virikler Mahallesinde ilk kez belirlenen doğal sarıçam ve karaçam karışık yayılışları (28.06.2018).

Resim 8-13: Kayseri-Pınarbaşı-Melikgazi sarıçam yayılışında kurumalar ve ökse otu oluşumları ile Tavla köyünde meşede sıklık bakımı uygulaması (28.06.2018).

1.      SONUÇ ve ÖNERİLER

27-28.06.2018 tarihlerinde Kayseri Orman Bölge Müdürlüğünde yapılan teknik incelemelere dayalı olarak, meslekdaşlarımızın dikkatine sunulmasında yarar görülen bazı öneriler aşağıda takdim edilmiştir:

1)       Sarıçamın yayılışına ilişkin yeni tesbitlerimiz doğrultusunda; “Türkiye’de sarıçamın en güney enlemdeki yayılışı Pınarbaşı-Melikgazi’dir.” bilgisi, bilimsel geçerliliğini yitirmiştir. Yeni tesbit edilen ve plana işleyen 73 ha'lık Kızılören-Çamboynu yayılışının tamamı, "Çekirdek Zon" olarak kabul edilmeli ve korunmalıdır. Dünyada, "bakir" olarak kalan tek Sarıçam ormanı olarak tescillenmelidir. Bu saha, "Biyolojik Altın" niteliğinde bir servettir. Türkiye merkezli bir dünya mirasıdır. Sahaya ilişkin tüm ormancılık faaliyetleri, araştırma projeleri kapsamında ele alınmalıdır.

2)       Genel olarak çok sağlıklı bir meşcere kuruluşuna sahip olan Kızılören köyü – Çamboynu Sarıçam Yayılışı, en kısa sürede Tohum Meşceresi / Gen Koruma Ormanı olarak tescil edilmeli ve ormancılık literatürüne aktarılmalıdır. ^(*) Sahanın yaylaya yakın bölümünde otlatma baskısı vardır.

3)       Pınarbaşı’nın 62 km güneydoğusunda,  Sarız ilçesi Kırkısrak - Virikler Mahallesinde ilk kez tesbiti yapılan “Virikler Mahallesi Sarıçam+Karaçam Yayılışı” da, her iki türün en güney enleme inen yayılışları olarak tescil edilerek en kısa sürede Gen Koruma Ormanı olarak tefrik edilmeli ve ormancılık literatürüne aktarılmalıdır.

4)       Sarız ilçesi Tava köyü civarında yürütülen meşe sıklık bakımı sahalarında, denetimin yetersiz olduğu görülmüştür. Gerek Meşe İşletme Sınıfı, gerekse Koruya Tahvil İşletme Sınıfında yer alan meşe sahalarında meşcerelerin bakım sonrası nitelikleri mutlaka iyileştirilmek zorundadır. İstikbal Ağacı Seçimi, İşaretlemesi ve Bakımı ile denetim konusunda daima hassasiyet gösterilmelidir.

Resim 2: Kayseri-Sarız-Kırkısrak köyü-Virikler Mahallesinde sarıçam ve karaçam karışık yayılışı

 Teşekkür: İnceleme Raporu hazırlama sürecinde, arazi inceleme programına katılan Kayseri Orman Bölge Müdürlüğü uzmanları meslekdaşlarımız Silvikültür ve Ağaçlandırma Şube Müdürü Sayın Halil İbrahim ÜSTÜNER, Ayşegül ŞARKIŞLA ve Yakup KILIÇ’a, Pınarbaşı Orman İşletme Şefi Levent TİMUR’a ve işletme çalışanlarına, ayrıca Sarız-Kırkısrak köyü Virikler Mahallesi sakinlerine içten teşekkür ederiz. 1 Temmuz 2018.

İşbu İnceleme Raporu, 27-29 Haziran 2018 tarihleri arasında gerçekleştirilen inceleme gezisi kapsamında tarafımdan düzenlenmiştir.

Yaygın ve kalıcı bilgilendirme amacıyla, raporun tüm işletmelere paylaşılması ve Bölge Müdürlüğü ağ sayfasında erişime açılması daha kalıcı ve yararlı olacaktır.

Dr. Said DAĞDAŞ

Orman Bakımı Şube Müdürü

1.      KAYNAKÇA

DAĞDAŞ, S., TURAN, İ., KIRIŞ, R., 2005: Anadolu’da Sarıçamın (Pinus sylvestris L.) İki Yeni Yayılış Alanı (A Newly Identified Relict Southernmost Pinus sylvestris L. Stands in Anatolia). Tabiat ve İnsan, Yıl: 39, Mart 2005, Sayı: 1, s. 3-21, MedyaKom Tanıtım Org. Ltd. Şti., Ankara, 51 s.

ALIA, R., MORO-SERRANO, J., NOTIVOL, E., 2001: Genetic variability of Scots pine (Pinus sylvestris) provenances in Spain: Growth traits and survival. January 2001, Silva Fennica 35 (1): 27-38. https://www.researchgate.net/publication/235974826_Genetic_variability_of_Scots_pine_Pinus_sylvestris_provenances_in_Spain_Growth_traits_and_survival